(Bu postta, Salah Birsel'in Şişedeki Zenci isimli kitabının çalkantılı isim bulma sürecini, bizzat yazarın kaleminden [Yaşlılık Günlüğü] okuyacaksınız. Bizimkisi sadece bir derleme, aracılık.)
13 Kasım 1984: (...) Daha sonra, Amerika'daki Kara Panterler'in önderi Eldridge Cleaver'in Gölgede Bir Zenci kitabını –Fransızcasından– okumaya geçtim. Üç aydır boyuna Zenciler üzerine kitap okuyorum. Bunların arasında Beecher Stowe'un o ünlü Tom Amcanın Kulübesi adlı yapıtı bile var. Karalar üzerine bir deneme yazacağım. Bu karara bu yaz, Chester Himes'ın iki romanını okuduktan sonra vardım. Onun bir başka romanını da (Tabancalı Kör) üç yıl önce harmanlamıştım. Kararımı verdikten sonra onu da yeniden okudum. Ne ki, şu şimdiki anda hâlâ denemeyi yazıp yazamayacağımı kesin olarak bilmiyorum. Daha bir sürü şey öğrenmeli, bir sürü not almalıyım. Aralıkta iki kitabın özetini de çıkardım. Yalnız istediğim gibi bir deneme döktürebilmek için hiç değilse daha 5-6 kitabın özetini çıkartmalıyım.
(...)
25 Kasım 1984: (...) Karalar üzerine yazacağım denemenin adını koydum: Charlie ile Karalar.
Charlie, zencilerin Amerika'yı anlatmak için kullandıkları bir sözcük.
(...)
26 Aralık 1984: (...) Gandhi üzerine yazılmış kitapları harmanlarken –aralıkta Vedat Günyol'un Türkçeye çevirdiği özyaşamöyküsünü de okudum– kafamda onun üzerine apayrı bir deneme yazma düşüncesi uyandı. Daha sonra da Karalar'ın adını "Binbir Gece Denemesi" olarak değiştirmeyi kurdum. Geçiş tümcesini bile kafamda tasarladım:
— Ey okur, şimdi biz başka bir şey yapacağız. Deneme içinde deneme patlatacağız. "Charlie ile Kara Adam" denemesini askıya alıp Gandhi denemesine yaşama hakkı tanıyacağız. Çünkü bizim denemelerimiz Binbir Gece Masalları gibi birbirinin içinden çıkar. Biri bitmeden öbürü başlar.
27 Aralık Perşembe, 1984: (...) Sabahleyin B. R. Nanda'nın Gandhi üzerine yazdığı kitaba bir göz atmıştım. Dolmuşta gelirken Gandhi denememi Karalar'la karıştırmamaya kesinkes karar verdim.
Karalar'ın adını da Binbir Gece Denemeleri olarak bırakmayı uygun buldum.
Giderayak, ilerde bütün denemelerimi "Binbir Gece Denemeleri" adı altında toplamanın kıyak kaçacağına da vardım. Yani öyle yapmak istedim.
21 Nisan 1985: (...) Doğrusu, her yazar bu konuda biraz delirek, biraz zingirdektir.
Benim kitap adlarıyla savaşım"Ham Gam Hem" adlı denememde saklıdır.
Bir türlü bitmek bilmeyen "Charlie ile Karalar" denememe ancak dokuz ayda içimi ısıtan bir ad bulabildim: Zenci Yüzleri.
Bu noktaya gelinceye değin hemen her gün, özellikle son aylarda, birkaç ad türetiyordum. Kimine buruk kesiyor, kimine ise dört elle sarılıp "İşte en sonunda istediğimi buldum" diyordum. Der demez de ondan da soğuyor, başka ay harmanları aramaya koyuluyordum. Arada bir de, saptadıklarımı elden geçiriyor, en sallılarından bir ikisini alakoyup –bunu kafamın dinginliği için yapıyordum– gerisini dehliyordum.
Diyeceğim, kitap adları fırdır. Güvenmeye gelmez. Tam ele geçireceğinizi sandığınız anda atlayıp kaçarlar.
(...)
27 Nisan 1985: (...) Dün "Zenci Adları" adında bir şiir yazmıştım. Deneme için. Bugün şurasını burasını büzerek hale yola koydum. Denemenin dünkü adı "Zenci Yüzleri" idi. Ne ki "Bir Parça Çılgınlık" ile "Harlem Zincir Bestesi" de devredeydi.
(...)
7 Mayıs 1985: (...) "Zenci Yüzleri" gece saat birde yatarken "Boşlukta Zenci Yüzleri" oldu.
(...)
9 Mayıs 1985: (...) Öğleye kadar Karalar denemesine çalıştım. "Boşlukta Zenci Yüzleri" adını değiştirmek istedimse de, içimi ısıtacak bir şey bulamadım.
(...)
7 Haziran 1985: Charlie ile Kara Adam da, Kara Şövalye de, Boşlukta Zenci Yüzleri de bitti.
Tam 117 daktilo sayfası.
Bu, benim en büyük denemem. Bakalım kitapta ne tutar.
Adı son dakikada yine değişti: Şişedeki Zenci.
(Ek olarak, adı geçen kitabın ortaya çıkış süreciyle ilgili bir hikayeyi şuradan dinleyebilirsiniz.)
Yorumlar